Poniżej zamieszczam ważne pytanie pracodawcy dot. orzeczeń i stosowania art. 2a ust. 1-4 ustawy o rehabilitacji i jeszcze art. 15 h ustawy covidowej, w kontekście sprawozdawczości w PFRON.

Pytanie nr 1 .

Orzeczenie pracownika o zaliczeniu do osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim ze schorzeniem szczególnym (02-P) utraciło ważność z dniem 31 grudnia 2020 r. Pracownik złożył wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia 1 czerwca 2023 r. Nowe orzeczenie zostało przedstawione pracodawcy 20 lipca 2023 r.  i wynika z niego, że zostało wydane 4 lipca 2023 r., a pracownik od 1 marca 2023 r. został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności ze schorzeniem szczególnym.

Na podstawie art. 15h ust. 1 pkt 2 specustawy, a następnie art. 23 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. pracodawca uważa, że zalicza pracownika:

do 4 lipca 2023 r. do osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim ze schorzeniem szczególnym,

od 5 do 19 lipca 2023 r. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym bez schorzenia szczególnego,

od 20 lipca 2023 r. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym ze schorzeniem szczególnym.

Pracodawca prosi o potwierdzenie w/w dat, od których mógłby zaliczyć pracownika do stopnia znacznego i schorzeń szczególnych?

W związku z wystąpieniem zbiegu art. 15 h ustawy covidowej oraz art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji – Pracodawca pyta czy na podstawie art. 2a ust. 3 i 4 ustawy o rehabilitacji powinien jednak zaliczyć pracownika wstecz do stopnia znacznego biorąc pod uwagę sprawozdawczość w PFRON (INF-y, DEK-i, ULGI, wskaźniki do wyliczenia wpłat na PFRON, uprawnienia pracownika ) i prawo do dofinansowań z PFRON. Czy może jest to jego uprawnienie a nie obowiązek?

Prosi zatem o odpowiedź i wskazanie czy dobrze interpretuje w/w przepisy. Uważa, że ewentualnie powinien stosując art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji postąpić:

do 19 kwietnia 2023 r. zaliczyć pracownika do osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim ze schorzeniem szczególnym,

od 20 kwietnia do 19 lipca 2023 r. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym bez schorzenia szczególnego,

od 20 lipca 2023 r. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym ze schorzeniem szczególnym.

Z góry bardzo proszę o przesłanie Państwa wytycznych i odpowiedzi na powyższe dwa pytania.

Edyta Sieradzka – Ekspert FPP ds. Osób Niepełnosprawnych w Polsce

2023-07-25

 

ODPOWIEDŹ PFRON

Szanowna Pani Edyto,

w odpowiedzi na przesłane w dniu 20 lipca 2023 r. zapytanie, Departament ds. Wpłat przesyła następujące wyjaśnienia w zakresie realizowanych zadań.

Ad. 1

Przedłużanie ważności orzeczeń o niepełnosprawności.

Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1327) zawiera uregulowania dotyczące przedłużenia ważności orzeczeń o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.

W myśl art. 15h ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. – z przyczyn związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydane na czas określony na podstawie ustawy o rehabilitacji, którego ważność:

1) pkt 1 –  upłynęła w terminie do 90 dni przed dniem wejścia niniejszej ustawy, pod warunkiem złożenia w tym terminie kolejnego wniosku o wydanie orzeczenia, zachowuje ważność do upływu 60. dnia od dnia odwołania stanu epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności;

regulacja ta ma zastosowanie do orzeczeń:

1. na czas określony,
2. wydanych na podstawie przepisów ustawy o rehabilitacji, tj. przez zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności,
3. których ważność upłynęła w okresie od dnia 9 grudnia 2019 r. do dnia 7 marca 2020 r.,
4. a wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia złożono w okresie od dnia 9 grudnia 2019 r. do dnia 7 marca 2020 r.

2) pkt 2 – upływa w terminie od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, zachowuje ważność do upływu 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności;

regulacja ta ma zastosowanie do orzeczeń:

1. na czas określony,
2. wydanych na podstawie przepisów ustawy o rehabilitacji, tj. przez zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności,
3. których ważność upływa od dnia 8 marca 2020 r.

Na podstawie art. 15h ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, spełniające warunki wymienione w tym przepisie, zachowuje ważność do upływu:

1) 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii – w przypadku, gdy w tym okresie nowe orzeczenie o niepełnosprawności lub nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie zostanie wydane

lub

2) 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – w przypadku, gdy w tym okresie zostanie wydane nowe orzeczenie o niepełnosprawności lub nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.

Jako nowe wydane orzeczenie przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności należy rozumieć orzeczenie ostateczne, czyli co do zasady orzeczenie, co do którego upłynął 14 dniowy termin do wniesienia odwołania do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności albo orzeczenie, w stosunku do którego osoba zrzekła się prawa do wniesienia odwołania.

Wydłużenie ważności orzeczeń, spełniających warunki określone w art. 15h ust. 1 pkt 1 lub pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., następuje z mocy samego prawa. Pracownik nie jest zobowiązany do składania żadnych wniosków, oświadczeń, zaświadczeń itp.

W przedstawionym przypadku zastosowanie będzie miał art. 15h ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. Na podstawie tego przepisu – orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności, którego ważność upływała w dniu 31 grudnia 2020 r. – pozostawało ważne do dnia 4 lipca 2023 r. czyli do dnia wydania orzeczenia przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Ad. 2

Schorzenia szczególne

Na podstawie art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2023 r. poz.100 z późn.zm.) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych może zostać obniżony w razie zatrudnienia osób niepełnosprawnych posiadających schorzenia szczególnie utrudniające wykonywanie pracy, zwane dalej schorzeniami szczególnymi.

Katalog schorzeń szczególnych określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżenia (Dz.U. z 1998 r. Nr 124 poz.820 z późn.zm.), zwane dalej Rozporządzeniem i zalicza się do nich:

• chorobę Parkinsona;
• stwardnienie rozsiane;
• paraplegię, tetraplegię, hemiplegię;
• znaczne upośledzenie widzenia (ślepotę) oraz niedowidzenie;
• głuchotę i głuchoniemotę;
• nosicielstwo wirusa HIV oraz chorobę AIDS;
• epilepsję;
• przewlekłe choroby psychiczne;
• upośledzenie umysłowe;
• miastenię;
• późne powikłania cukrzycy.

Z treści Rozporządzenia wynika również, że obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych następuje w przypadku zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

Należy jednak odróżnić schorzenia szczególnie utrudniające wykonywanie pracy od symbolu przyczyny niepełnosprawności, które to zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2021 r. poz. 857). Rozporządzenie to przewiduje następujące symbole przyczyny niepełnosprawności:

1. 01-U – upośledzenie umysłowe,
2. 02-P – choroby psychiczne,
3. 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu,
4. 04-0 – choroby narządu wzroku,
5. 05-R – upośledzenie narządu ruchu, upośledzenie narządu ruchu, w tym m.in. wady wrodzone i rozwojowe narządu ruchu, układowe choroby tkanki łącznej, zapalenie stawów, choroby zwyrodnieniowe stawów, nowotwory narządu ruchu czy amputacje oraz wiele innych schorzeń w obrębie narządu ruchu,
6. 06-E – epilepsja,
7. 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia,
8. 08-T – choroby układu pokarmowego,
9. 09-M – choroby układu moczowo-płciowego,
10. 10-N – choroby neurologiczne,
11. 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego,
12. 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe.

Dla potrzeb wpłat na PFRON, o których mowa w art. 21 ustawy o rehabilitacji – występowanie schorzenia szczególnego może być dokumentowane:

• orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność w rozumieniu przepisów o rehabilitacji;
• innym dokumentem potwierdzającym wystąpienie u pracownika schorzenia szczególnego.

Schorzenie szczególne może, lecz nie musi być przyczyną niepełnosprawności wskazaną w orzeczeniu potwierdzającym niepełnosprawność. W celu ustalenia czy u takiej osoby orzeczono schorzenie szczególne należy przeanalizować symbol przyczyny niepełnosprawności. W przypadku schorzeń wymienionych w Rozporządzeniu – symbolami przyczyny niepełnosprawności potwierdzającymi wystąpienie schorzenia szczególnego są:

• 01-U (upośledzenie umysłowe),
• 02-P (choroby psychiczne) w przypadku orzeczeń wydanych na stałe potwierdzają występowanie przewlekłej choroby psychicznej,
• 04-O (znaczne upośledzenie widzenia – ślepota oraz niedowidzenie),
• 06-E (epilepsja).

Wskazane w zapytaniu orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności z dnia 4 lipca 2023 r. z symbolem przyczyny niepełnosprawności 02-P, wydane do dnia 31 lipca 2026 r. nie potwierdza występowania schorzenia szczególnego – przewlekłej choroby psychicznej. Na podstawie przedstawionego orzeczenia pracownik może być jedynie wykazywany w stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym pozostałe.

Ad. 3

Wliczanie do stanów zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Z art. 2a ust. 2 i 3 ustawy o rehabilitacji określa zasady dotyczące wliczania do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, gdy pracownik przedstawia pracodawcy kolejne orzeczenie o niepełnosprawności.

Zgodnie z art. 2a ust. 2 ustawy o rehabilitacji – w przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudniania osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z treści orzeczenia wynika, że w tym okresie (czyli  od dnia złożenia wniosku) osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.

Natomiast w myśl art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji – bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.

Art. 2a ust. 2 i 3 ustawy o rehabilitacji znajdzie również zastosowanie przy zmianie stopnia niepełnosprawności, z tym, że to zastosowanie powinno uwzględniać dobro pracownika niepełnosprawnego. Dlatego przy zmianie:

• z niższego na wyższy stopień niepełnosprawności stosuje się wprost art. 2a ust. 2 lub 3 ustawy o rehabilitacji, czyli zmiana stopnia niepełnosprawności na wyższy następuje od dnia złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia lub w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia;
• z wyższego na niższy stopień niepełnosprawności wybiera się rozwiązanie korzystniejsze dla pracownika niepełnosprawnego, czyli zmiana stopnia niepełnosprawności na niższy następuje od dnia utraty ważności orzeczenia o wyższym stopniu niepełnosprawności.

W przedstawionym przypadku:

• poprzednie orzeczenie zaliczające do lekkiego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności 02-P było ważne do dnia 4 lipca 2023 r. (na podstawie art.15h ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r.);
• wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia został złożony w dniu 1 czerwca 2023 r.;
• kolejne orzeczenie wydane przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności zaliczające do znacznego stopnia niepełnosprawności zostało wydane w dniu 4 lipca 2023 r., w którym stwierdzono, że niepełnosprawność istnieje od  czerwca 2018 r. a ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od dnia 1 marca 2023 r. Orzeczenie zostało przedstawione pracodawcy w dniu 20 lipca 2023 r.

W tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 2a ust. 2 ustawy o rehabilitacji. Orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności – na podstawie art. 15h ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. – było ważne do dnia 4 lipca 2023 r. Wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia został złożony w dniu 1 czerwca 2023 r., a więc w terminie ważności poprzedniego orzeczenia. Datą, od której można stwierdzić, że istnieje niepełnosprawność jest data, od której datuje się istnienie niepełnosprawności lub też data, od której datuje się ustalony stopień niepełnosprawności. W kolejnym orzeczeniu ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od dnia 1 marca 2023 r. Zatem z kolejnego orzeczenia wynika, że wskazany pracownik był niepełnosprawny od dnia z złożenia wniosku.

Z tego względu pracownika tego wykazuje się w składanych deklaracjach lub informacjach:

• do dnia 31 maja 2023 r. – w stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim;  
• od dnia 1 czerwca 2023 r. – w stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym pozostałe.

Ad. 4

Uprawnienia pracownicze.

Adresatem przepisów ustawy o rehabilitacji jest nie tylko pracodawca, ale również pracownik niepełnosprawny. Decyzje podejmowane przez pracodawcę powinny zawsze uwzględniać dobro pracownika niepełnosprawnego. Dlatego pracodawca nie może dowolnie ustalać od jakiej daty wlicza pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w określonym stopniu niepełnosprawności. Datę tą określają przepisy art. 2a ust. 1-3 ustawy o rehabilitacji i pracodawca jest zobowiązany je stosować. Jednocześnie niedopuszczalne jest działanie pracodawcy, gdy przyjmuje on różne daty wliczania pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w określonych stopniach niepełnosprawności – uzależniając to od swoich konkretnych potrzeb. Data wliczania do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w określonym stopniu niepełnosprawności jest jedna u danego pracodawcy.

Natomiast nie może na nią mieć żadnego wpływu fakt czy pracodawca korzysta czy też nie korzysta z możliwości dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego.

Zgodnie z art. 20c ustawy o rehabilitacji osobie niepełnosprawnej przysługują uprawnienia pracownicze określone w rozdziale 4 odpowiednio od dnia, od którego osoba niepełnosprawna została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a. Do uprawnień pracowniczych zalicza się  m.in. czas pracy osoby niepełnosprawnej (art. 15), przerwy w pracy (art. 17) czy udzielanie zwolnień od pracy (art.20). Pracodawca jest zobowiązany gwarantować pracownikowi niepełnosprawnemu korzystanie z przysługujących mu uprawnień pracowniczych.

W przedstawionym przypadku – na podstawie art. 2a ust. 2 ustawy o rehabilitacji – od 1 czerwca 2023 r. pracownik jest wykazywany w stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym. I od tego dnia muszą mu również przysługiwać uprawnienia pracownicze określone ustawą o rehabilitacji.

Od 1 czerwca 2023 r. czas pracy tego pracownika jako osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Jeśli od tej daty pracownik nie był traktowany jako osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym – tylko w stopniu lekkim, co oznacza, że pracował 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo – to pracodawca powinien potraktować pracę powyżej 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo jako pracę w godzinach nadliczbowych.

Ponadto, zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji – osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do tego stopnia niepełnosprawności. Datą zaliczenia jest data wydania orzeczenia. Pracownik nabywa zatem po raz pierwszy prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego po roku pracy liczonego od następnego dnia po dniu wydania orzeczenia o zaliczeniu do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Obowiązek przepracowania jednego roku po dniu zaliczenia do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności dotyczy wyłącznie nabycia prawa do pierwszego takiego urlopu. Prawo do kolejnych dodatkowych urlopów wypoczynkowych jest związane wyłącznie z posiadaniem orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Robert Czerwiec
Starszy Ekspert
ds. analiz i konsultacji
Wydział ds. Analiz i Konsultacji
Departament ds. Wpłat

al. Jana Pawła II 13
00-828 Warszawa
www.pfron.org.pl
Profil Facebook