Opracowanie Ekspertów Edyta Sieradzka

Czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) może obecnie przeprowadzić w zpchr lub byłych zpchr, kontrolę uzyskiwanej od 2022 roku tzw. rekompensaty, którą wpłaca pracodawcom na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron)?

Zgodnie z ubiegłoroczną nowelizacją przepisów ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 100 ze zm.), która wprowadziła dla pracodawców rekompensaty de facto mógłby – jednakże na dzień dzisiejszy nie ma jeszcze przyjętych w tym zakresie przepisów wykonawczych tj. rozporządzenia.

Taką możliwość przewiduje dopiero projekt z 15.03.2023 roku rozporządzenia ministra rodziny i polityki społecznej w sprawie trybu i sposobu przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli, który zastąpi obecnie obowiązujące przepisy w tym zakresie z 20 grudnia 2012 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 29).

Konieczność wydania nowego aktu wykonawczego jest związana z ubiegłoroczną nowelizacją przepisów ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 100 ze zm.), która wprowadziła dla pracodawców rekompensaty. Są one wypłacane przez PFRON tym firmom, które nie odprowadzają na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON) części zaliczek na podatek dochodowy od wynagrodzeń pracowników. Jednocześnie wprowadzone wtedy przepisy przyznały PFRON prawo do prowadzenia u tych pracodawców kontroli w zakresie otrzymanych rekompensat. Dlatego właśnie ta zmiana wymagała uwzględnienia w rozporządzeniu.

Dodatkowo Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) nie będzie już musiał prowadzić czynności kontrolnych dotyczących np. dofinansowań, ulg czy rekompensat wyłącznie w siedzibie pracodawcy, ale będzie to mógł zrobić również w sposób zdalny, np. drogą elektroniczną.

UZASADNIENIE PROJEKTODAWCÓW (MRiPS – BON)

Konieczność wydania rozporządzenia związana jest z nowelizacją podstawy prawnej jego wydania, to jest art. 34 ust. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji”.

Wyżej wskazana nowelizacja została dokonana ustawą z dnia 24 lutego 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin (Dz. U. poz. 558) (dalej: ustawa zmieniająca).

W nowo wprowadzonym ustawą zmieniającą przepisie art. 33b ust. 7 ustawy o rehabilitacji określono, że Prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych może przeprowadzać kontrole dysponenta funduszu rehabilitacji lub zakładowego funduszu aktywności, który otrzymał środki tego funduszu z przeznaczeniem na finansowanie rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej w zakresie prawidłowości realizacji przepisów ustawy. Powyższa zmiana ma wpływ na przepis upoważniający do wydania niniejszego rozporządzenia.

Wobec powyższego na mocy ustawy zmieniającej uzupełnione zostało także upoważnienie ustawowe dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do ustalenia w drodze rozporządzenia trybu i sposobu przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli na podstawie przepisów ustawy o rehabilitacji, zamieszczone w przepisie art. 34 ust. 9, poprzez wskazanie, że minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, tryb i sposób przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli na podstawie art. 33b ust. 7 ustawy o rehabilitacji.

Zgodnie z § 32 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz. U. z 2016 r. poz. 283), jeżeli zmienia się treść przepisu upoważniającego do wydania aktu wykonawczego w ten sposób, że zmienia się m.in. zakres spraw przekazanych do uregulowania aktem wykonawczym, przyjmuje się, że akt wykonawczy wydany na podstawie tego przepisu upoważniającego traci moc obowiązującą z dniem wejścia w życie przepisu zmieniającego treść przepisu upoważniającego. Na mocy art. 6 ustawy zmieniającej przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 34 ust. 9 ustawy o rehabilitacji zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 34 ust. 9, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, to jest do dnia 10 marca 2023 r.

Niniejszy projekt rozporządzenia powiela w większości przepisy rozporządzenia dotychczasowego. Wprowadzone zostały jednak zmiany wynikające z uwag zgłaszanych przez organy upoważnione do kontroli, przestawione poniżej.

W § 1 katalog przepisów upoważniających do przeprowadzania kontroli przez organy uprawnione został uzupełniony o art. 33b ust. 7 ustawy o rehabilitacji.

Zmianie uległ § 3, w którym dodano nowy ust. 2, stanowiący, iż upoważnienie do kontroli może być wystawione osobom, które posiadają wiedzę i doświadczenie zawodowe pozwalające na sprawne przeprowadzenie kontroli w zakresie określonym w upoważnieniu. Zmiana ta ma na celu zagwarantowanie prawidłowej realizacji kontroli, co ma szczególne znaczenie w przypadku kontroli prowadzonych przez jednego kontrolującego. Dodatkowo, upoważnienie nie będzie mogło być wydane osobie, która była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Przepis ten stanowi uzupełnienie luki prawnej, która wyłączała z prowadzonej kontroli osoby, przeciw którym wszczęto postępowanie karne lub karnoskarbowe, ale nie tworzyła zakazu upoważniania kontrolujących skazanych przed wydaniem upoważnienia. Zmieniony został także § 3 w stosunku do brzmienia tego przepisu w rozporządzeniu poprzedzającym w zakresie elementów, jakie powinno zawierać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. Zmiany te dotyczą uzupełnienia dotychczasowego upoważnienia o nowe elementy: wskazanie przewidywanego terminu zakończenia kontroli ma zapewnić podmiotowi kontrolowanemu jasną informację o planowanym okresie kontroli i zabezpieczyć go przed nadmiernie wydłużającą się kontrolą. Upoważnienie zostało również uzupełnione o informację o imieniu, nazwisku i funkcji osoby udzielającej upoważnienia oraz o pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego. W § 3 ust. 3 dodano możliwość zmiany składu zespołu kontrolującego.

Modyfikacji w stosunku do rozporządzenia dotychczasowego uległ również przepis § 8 w ten sposób, że dotychczasowa treść tego paragrafu została zawarta w ust. 1. Dodane zostały ustępy 2–4, dotyczące obowiązku przeprowadzenia kontroli w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego wyznaczonej, jak również kontrolowany został zobowiązany do wyznaczenia osoby do reprezentowania go w czasie kontroli. Dodano regulacje stanowiące, że w razie nieobecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej upoważnienie do przeprowadzenia kontroli oraz dokument potwierdzający tożsamość mogą być okazane osobie czynnej w lokalu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 97 Kodeksu cywilnego. Przepisy te mają zapobiegać unikaniu kontroli przez niestawianie się przez kontrolowanego w siedzibie lub miejscu prowadzonej przez niego działalności i uniemożliwianiu w ten sposób jej przeprowadzenia.

Zmianie uległ też § 9 w stosunku do rozporządzenia dotychczasowego – wprowadzono możliwość przeprowadzenia kontroli w sposób zdalny za zgodą kontrolowanego, za pośrednictwem operatora pocztowego lub za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Ma to umożliwić przeprowadzanie kontroli bez konieczności przybycia na miejsce osoby kontrolującej, jeśli obecność osobista nie jest bezwzględnym warunkiem prawidłowego przeprowadzenia kontroli (kontrola dotyczy np. wyłącznie badania dokumentów). Ma to także duże znaczenie w okresie obowiązującego wciąż stanu zagrożenia epidemią oraz upowszechniania się pracy zdalnej i obiegu dokumentów w formie elektronicznej. W § 9 wprowadzono również możliwość kontroli w miejscu przechowywania przez kontrolowanego dokumentacji dotyczącej działalności podlegającej kontroli.

Modyfikacji w odniesieniu do rozporządzenia dotychczasowego uległ § 12 projektu w zakresie warunków, jakie kontrolowany ma zapewnić kontrolującym i biegłym. Kontrolowany będzie musiał zapewnić dodatkowo możliwość podłączenia do sieci elektrycznej sprzętu komputerowego i elektronicznego służącego do prowadzenia kontroli oraz możliwość korzystania z innych środków technicznych (drukarki, kserokopiarki) niezbędnych do przeprowadzenia kontroli, o ile dysponuje takimi środkami technicznymi. Propozycje te są konsekwencją zgłaszanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych problemów w tym zakresie, napotykanych w czasie prowadzonych kontroli.

Wprowadzono także zmianę w§ 15 ust. 1, zgodnie z którą w przypadku zmiany składu zespołu kontrolującego i wydania nowego upoważnienia do kontroli protokół kontroli podpisują kontrolujący wskazani w tym upoważnieniu. Przepis ten ma usunąć ewentualne wątpliwości w zakresie tego, kto ma podpisać protokół kontroli w przypadku zmiany osoby kontrolującego. W § 15 ust. 2 wprowadzono możliwość przekazania protokołu kontrolowanemu celem jego podpisania za pośrednictwem operatora pocztowego albo też z wykorzystaniem publicznej usługi rejestrowanego doręczenia elektronicznego.

W § 16 ust. 3 wprowadzono domniemanie prawne co do odmowy podpisania protokołu kontroli, w przypadku unikania przez kontrolowanego kontaktu z organem po otrzymaniu do podpisania protokołu kontroli.

Zmianie uległ dodatkowo ust. 3 w § 17 rozporządzenia. Zrezygnowano z przepisu, że w wystąpieniu pokontrolnym ma znaleźć się ocena kontrolowanej działalności, wynikająca z ustaleń opisanych w protokole kontroli, a pozostawiono jedynie wymóg zamieszczenia opisu stwierdzonych nieprawidłowości. Wynika to z faktu, że zawarcie w wystąpieniu pokontrolnym rzetelnej oceny kontrolowanej działalności w przypadku kontroli w zakresie art. 22 i art. 26a–26c ustawy o rehabilitacji wymagałoby przeprowadzenia pełnego audytu kontrolowanego podmiotu, co wykraczałoby poza zakres upoważnienia do kontroli w przedmiotowych obszarach.

W związku z wejściem w życie z dniem 8 września 2016 r. ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1311, z późn. zm.), wprowadzającej do polskiego porządku prawnego przepisy w zakresie formy elektronicznej czynności prawnej – przepisy rozporządzenia zostały dostosowane do tych regulacji – umożliwiono m.in. sporządzenie protokołu w postaci elektronicznej lub papierowej, zawiadomienie o kontroli może być przekazane w formie pisemnej lub elektronicznej. Wprowadzono regulacje umożliwiające doręczenie protokołu za pośrednictwem operatora pocztowego oraz możliwość doręczenia elektronicznego.

W rozporządzeniu wprowadzono określenie „kontrolowany” w miejsce używanego w rozporządzeniu dotychczasowym „podmiot kontrolowany” lub „kierownik podmiotu kontrolowanego” – zmiana ta ma charakter techniczno-legislacyjny, jest określeniem krótszym, dodatkowo obejmuje swoim zakresem także osoby fizyczne (prowadzące działalność gospodarczą), które również są kontrolowane na podstawie rozporządzenia.

Rozporządzenie powinno wejść w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia. Wynika to z faktu, że przepis art. 33 ust. 7 ustawy o rehabilitacji, modyfikujący upoważnienie ustawowe do wydania przedmiotowego rozporządzenia, zawarty w art. 34 ust. 9 tejże ustawy, wszedł w życie z dniem 10 marca 2022 r., zaś zgodnie z treścią art. 6 ustawy zmieniającej dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 34 ust. 9 ustawy o rehabilitacji zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych wydanych na tej podstawie, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy od dnia 10 marca 2022 r. Termin wejścia w życie rozporządzenia nie narusza zasad demokratycznego państwa prawnego.

Stosownie do postanowień art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. z 2017 r. poz. 248) oraz § 52 uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. z 2022 r. poz. 348) projekt rozporządzenia został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.

W opinii projektodawców projekt rozporządzenia jest zgodny z prawem Unii Europejskiej i nie podlega obowiązkowi przedstawienia właściwym instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia. Projekt rozporządzenia nie podlega procedurze notyfikacji aktów prawnych określonej w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039, z późn. zm.).

 

Opracowanie: Edyta Sieradzka–Ekspert FPP ds. zatrudniania osób z niepełnosprawnościami w Polsce