Nasz pracownik wykorzystał cały okres zasiłkowy. W związku ze złym stanem zdrowia ZUS przyznał mu rentę z tytułu niezdolności do pracy na określony czas. Czy to oznacza, że umowa o pracę z tą osobą ulega rozwiązaniu? A może musimy sami rozwiązać z nim umowę?

Nie, przyznanie takiego świadczenia nie oznacza, że umowa o pracę ulega rozwiązaniu ani że pracodawca ma obowiązek rozwiązać umowę o pracę z takim pracownikiem. Nie ma również zakazu zatrudniania osoby, która ma przyznaną rentę z tytułu niezdolności do pracy. Taki wniosek można wysnuć z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) oraz kodeksu pracy (dalej: k.p.).

Zasady ogólne

Zgodnie z art. 57 ustawy emerytalnej renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy;
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;
• niezdolność do pracy powstała w okresach (w uproszczeniu) ubezpieczenia rentowego albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów;
• nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.

Osobie, która spełniła powyższe warunki, przysługuje:

• renta stała – jeżeli niezdolność do pracy jest trwała;
• renta okresowa – jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa.

Renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. Przy czym warto zwrócić uwagę, że kodeks pracy w ogóle nie określa wpływu prawa do renty na trwałość stosunku pracy. Z jego przepisów nie wynika również zakaz wykonywania stosunku pracy przez osobę, której ZUS przyznał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zatem nabycie prawa do renty nie oznacza, że automatycznie umowa o pracę ulega rozwiązaniu lub że pracodawca musi ją rozwiązać. Brak obowiązku nie oznacza jednak, że nie ma takiej możliwości. Warto zwrócić uwagę na wybrane orzecznictwo.

Sąd Najwyższy w wyroku z 16 grudnia 1999 r., sygn. akt I PKN 469/99, m.in. podkreślił, że przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę. Natomiast w postanowieniu z 15 marca 2023 r. (sygn. akt I USK 173/22) SN zaakcentował, że spoczywający zarówno na pracowniku (art. 211 pkt 5 k.p.), jak i na pracodawcy (art. 229 par. k.p.) obowiązek przeprowadzania badań lekarskich stanowi jedną z podstawowych prawnych gwarancji, która służyć ma skutecznej ochronie zdrowia pracownika, jako podstawowego dobra osobistego każdego człowieka.

Badania lekarskie

W ocenie prawnej znaczenie mają również przepisy k.p. dotyczące okresowych i kontrolnych badań lekarskich. W tym zakresie na uwagę zasługują regulacje zawarte w art. 229 par. 3 i 4. Wynika z nich, że okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.

Warto w tym miejscu odnotować wyrok Sądu Rejonowego w Łomży z 29 stycznia 2018 r., sygn. akt IV P 100/17. Sąd uznał za zasadne skorzystanie przez pracodawcę z trybu określonego art. 53 par. 1 pkt 1 lit. b k.p., z którego wynika, że pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:

• jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze trzy miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej sześć miesięcy, lub
• jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową.

W stanie faktycznym tej sprawy pracownik uzyskał zaś prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, przy czym nie komunikował zamiaru powrotu do pracy. Sąd m.in. stwierdził, że „pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Nie ma natomiast obowiązku skierowania pracownika na badania w celu uzyskania orzeczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do pracy, jeżeli pracownik po upływie okresu ochronnego przewidzianego w art. 53 par. 1 pkt 1 lit. b k.p. nie stawia się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (odzyskaniem zdolności do pracy w następstwie ustania choroby). „(…) Gdy pracownik zamierza powrócić do pracy, wtedy dla skutecznego uchronienia się przed następstwem długotrwałej absencji chorobowej (…) nie tylko powinien poddać się kontrolnym badaniom lekarskim, lecz także musi uzyskać – po przeprowadzeniu takiego badania – zaświadczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania dotychczasowej pracy (potwierdzające odzyskanie zdolności do pracy)” – zauważył sąd.

Podsumowanie

W opisywanej sytuacji pracodawca powinien ocenić stan zdrowia pracownika, kierując go lekarza medycyny pracy, zakładając przy tym, że pracownik chce nadal pracować. W sytuacji gdy lekarz medycy pracy stwierdzi przeciwwskazania do wykonywania obowiązków, wówczas wystąpi przesłanka do rozwiązania stosunku pracy. Trzeba podkreślić, że jest to uprawnienie, a nie obowiązek pracodawcy.

Takie stanowisko przyjął też Sąd Najwyższy w wyroku z 23 listopada 2004 r., sygn. akt I PK 67/04. W uzasadnieniu stwierdził on, że: „kasacja podlega oddaleniu, ponieważ nie ma ona usprawiedliwionych podstaw. (…) pozostaje poza sporem, że pomimo przywrócenia do pracy i zgłoszenia gotowości jej niezwłocznego podjęcia powód był faktycznie niezdolny do wykonywania pracy zarówno na dotychczasowym, jak też na innych stanowiskach pracy u strony pozwanej. W tym czasie pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, co skądinąd nie wykluczało kontynuowania zatrudnienia”.