Interpelacja nr 9301

do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej

w sprawie tzw. pułapki rentowej dla osób z niepełnosprawnościami

Zgłaszający: Małgorzata Pępek

Data wpływu: 14-04-2025

Szanowna Pani Ministro!

Z uznaniem przyjmuję działania podejmowane przez rząd koalicji 15 października na rzecz poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami. W szczególności warto wskazać podwyższenie renty socjalnej do wysokości minimalnego wynagrodzenia, gdyż jest to ważny krok w kierunku zapewnienia realnego wsparcia i poprawy jakości życia osób z niepełnosprawnościami.

Jednocześnie do mojego biura poselskiego zwróciła się Fundacja Blind & Proud – organizacja działająca na rzecz aktywizacji zawodowej i przeciwdziałania wykluczeniu osób z niepełnosprawnościami. Fundacja, działając w porozumieniu z innymi organizacjami społecznymi (takimi jak Polski Związek Niewidomych, Fundacja Vis Maior Pies Przewodnik oraz Dolnośląskie Stowarzyszenie Aktywizacji Niepełnosprawnych), zwraca uwagę na potrzebę likwidacji tzw. pułapki rentowej.

Jak podkreślają przedstawiciele tych środowisk, obecny system zawieszania lub zmniejszania świadczeń rentowych w przypadku podjęcia pracy przez osobę z niepełnosprawnością nie odpowiada współczesnym wyzwaniom społecznym i gospodarczym. W efekcie wiele osób obawia się podjęcia zatrudnienia z obawy przed utratą świadczenia, co prowadzi do bierności zawodowej i ogranicza możliwości usamodzielnienia się.

Likwidacja tej bariery może stanowić istotny krok w kierunku zwiększenia aktywności zawodowej i niezależności osób z niepełnosprawnościami. Liczę, że temat ten zostanie ujęty w planie działań resortu w najbliższym czasie.

W związku z powyższym uprzejmie proszę Panią Ministrę o odpowiedź na poniższe pytania:

1. Czy Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje w bieżącej kadencji podjąć prace nad nowelizacją przepisów umożliwiających osobom z niepełnosprawnościami podejmowanie pracy zarobkowej bez ryzyka utraty świadczenia rentowego?

2. Czy przewidywane jest wykorzystanie dotychczasowych projektów ustaw jako punktu wyjścia do nowych propozycji legislacyjnych w tym zakresie?

3. Czy ministerstwo opracowało już harmonogram działań zmierzających do realizacji zapowiedzi rządu dotyczącej likwidacji „pułapki rentowej”?

4. Czy przewidziane są konsultacje z przedstawicielami organizacji społecznych i środowisk samorzeczniczych reprezentujących osoby z niepełnosprawnościami?

Z wyrazami szacunku

Małgorzata Pępek
Poseł na Sejm RP

ODPOWIEDŹ 

BM-II.059.1.204.2025
Warszawa, /elektroniczny znacznik czasu/
Pan
Szymon Hołownia
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku,

w odpowiedzi na interpelację nr 9301 Pani Posłanki Małgorzaty Pępek w sprawie
tzw. pułapki rentowej dla osób z niepełnosprawnościami, proszę przyjąć poniższe
wyjaśnienia.
Celem świadczeń przyznawanych na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zapewnienie
środków utrzymania osobom ubezpieczonym, które nie mogą kontynuować pracy
zarobkowej z przyczyn naturalnych (tj. po osiągnięciu wieku emerytalnego) lub w wyniku
utraty zdolności do pracy z powodu stanu zdrowia. Przepisy ustawy, gwarantując prawo do
świadczeń w przypadku wystąpienia zdarzeń uniemożliwiających lub utrudniających
ubezpieczonemu kontynuowanie pracy zarobkowej, nie eliminują jednocześnie możliwości
podejmowania przez emerytów i rencistów zatrudnienia. Prawo do swobodnie wybranej
pracy zostało zagwarantowane m.in. w art. 65 ust. 1 Konstytucji RP oraz w art. 10 ustawy
z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy jest świadczeniem zabezpieczającym przed skutkami
częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy, spowodowanej naruszeniem sprawności
organizmu, powstałej przed osiągnięciem wieku emerytalnego. W przypadku niezdolności
do pracy z powodu stanu zdrowia, po spełnieniu określonych warunków (do których należą
m.in. określony staż ubezpieczeniowy oraz data powstania niezdolności do pracy), osobie
ubezpieczonej przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, mająca zapewnić
świadczeniobiorcy środki finansowe, zastępujące niemożliwy do osiągnięcia z powodu stanu
zdrowia dochód z pracy.

Niezdolną do pracy w rozumieniu przywołanej ustawy jest osoba, która całkowicie
lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej w wyniku naruszenia sprawności
organizmu i nie rokuje jej odzyskania po przekwalifikowaniu. Tak precyzyjne sformułowanie
wynika m.in. z potrzeby odróżnienia niezdolności do pracy (art. 12 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) od tzw. czasowej niezdolności do pracy,
której stwierdzenie jest przesłanką do przyznania wynagrodzenia z tytułu niezdolności do
pracy, zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego (art. 92 Kodeksu pracy, art.
6-10 oraz art. 18 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).

Renta socjalna to rodzaj pomocy finansowej państwa skierowanej do osób, które w młodym
wieku doznały naruszenia sprawności organizmu i tym samym, ze względu na całkowitą
niezdolność do pracy, utraciły szansę na samodzielne zarobkowanie.
Polskie prawo nie wyklucza możliwości wypłacania renty osobie, która pracuje zarobkowo
w celu poprawy swojej sytuacji materialnej. Aktywność zawodowa jest istotnym elementem
rehabilitacji i integracji społecznej osób z niepełnosprawnościami, a ich zatrudnienie
w Polsce rośnie. Wzrost udziału osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy najlepiej
obrazują wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Ich porównanie między
2007 a 2023 rokiem pokazuje stały pozytywny trend: zauważalnie rośnie zarówno
współczynnik aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami, jak również wskaźnik
zatrudnienia. W IV kw. 2007 r. współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku
produkcyjnym w obrębie tej grupy wynosił 23,8%, a wskaźnik zatrudnienia 20,2%. W III kw.
2024 r. współczynnik aktywności zawodowej wynosił już 34,1%, a wskaźnik zatrudnienia
32,8%. Maleje również stopa bezrobocia wśród osób z niepełnosprawnościami w wieku
produkcyjnym. W omawianym okresie odnotowano spadek z 15,0% (IV kw. 2007) do 3,7%
(III kw. 2024). Celem Kierownictwa Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej jest
zabezpieczenie dalszego wzrostu wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami
oraz spadku stopy bezrobocia w obrębie tej grupy.

W polskim ustawodawstwie przyjęto rozwiązanie kompromisowe, umożliwiające łączenie
przychodów z pracy z prawem do pobierania świadczenia zarówno rentowego (renty z tytułu
całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy), jak i emerytalnego (tzw. wcześniejszej
emerytury), wprowadzając w tym zakresie pewne ograniczenia. Osiąganie przychodów
z pracy zarobkowej przez rencistę lub emeryta może zatem powodować zmniejszenie
lub zawieszenie wypłaty świadczenia. Zasada ta nie jest stosowana wobec emerytów, którzy
osiągnęli powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn).
Prawo do świadczeń emerytalno-rentowych ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu
w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał
kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
(od 1 marca 2025 r. 11020,40 zł). W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej
70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio
ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (od 1 marca 2025 r. 5934,10
zł), jednak nieprzekraczającej 130% tej kwoty (od 1 marca 2025 r. 11020,40 zł), świadczenie
ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą niż kwota maksymalnego
zmniejszenia, którą stanowi odpowiednio zwaloryzowana tzw. część socjalna emerytury lub
renty (od 1 marca 2025 r. w przypadku emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy jest to 939,61 zł, a w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
704,75 zł).

Należy zwrócić uwagę, że limity zarobków powodujące ograniczenie lub zawieszenie
wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych są stosunkowo wysokie i uaktualniane
kwartalnie, wraz ze zmianą przeciętnego wynagrodzenia. Według danych od 1 marca
2025 r. próg zawieszenia świadczenia wynosi 586,5% minimalnej renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy i 354,5% przeciętnej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
zaś próg zmniejszenia świadczenia odpowiednio 315,8% i 190,9%.
Organ rentowy dokonuje rozliczenia prawa do wypłaty świadczenia systemem miesięcznym
albo rocznym, w zależności od tego, który z nich jest dla rencisty korzystniejszy.
Przykładowo, osoba w marcu 2025 r. pobierająca rentę z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy w wysokości przeciętnej (3108,89 zł) i zarabiająca 11000 zł, przy rozliczeniu
miesięcznym, otrzymałaby rentę zmniejszoną o 939,61 zł, co oznacza, że jej przychody za
marzec wyniosłyby 13169,28 zł.

Obowiązujące od 1 stycznia 2022 r. przepisy w zakresie zmniejszenia i zawieszenia renty
socjalnej w sytuacji osiągania przychodów są analogiczne jak w przypadku osób
uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy lub wcześniejszej emerytury.
Zniesienie limitów zawieszania i zmniejszania rent z tytułu niezdolności do pracy i rent
socjalnych spowodowałoby szacunkowy roczny wzrost wydatków wynoszący 155,5 mln zł
(po stronie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewentualnej dotacji z budżetu państwa,
która uzupełnia jego deficyt byłoby to 112,9 mln zł, a po stronie Funduszu
Solidarnościowego oraz budżetu państwa, z którego finansowana jest renta socjalna 42,6
mln zł) przy założeniu utrzymania się poziomu liczby świadczeń zmniejszonych lub
zawieszonych z lat 2023-2024.

Wspieranie aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami jest ważnym elementem
kształtowania rynku pracy. Praca zawodowa dla przedstawicielek i przedstawicieli tej grupy
jest nie tylko źródłem dochodów, ale również formą terapii i aktywizacji społecznej. Ze
względu na fakt, że osoby z niepełnosprawnością mogą spotkać się z wieloma barierami
uniemożliwiającymi im wejście na rynek pracy, pracownikom posiadającym orzeczenie
o stopniu niepełnosprawności przysługują dodatkowe uprawnienia wynikające z ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Ocena celowości dalszego obowiązywania progów zawieszenia i zmniejszenia świadczenia
zależy od możliwości realizowania tą drogą celów, którym zniesienie tego rozwiązania ma
służyć (zwiększenie skali aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością), spójności
zmian w tym zakresie z zasadami prawa zabezpieczenia społecznego (konieczność
pogodzenia zniesienia progów zawieszenia i zmniejszenia świadczenia z funkcją świadczeń
z tytułu niezdolności do pracy), kosztów takich zmian (155 mln zł) oraz ich możliwych
następstw, a także ocen formułowanych według kryteriów sprawiedliwościowych zarówno
przez osoby uprawnione do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy, jak i pozostałych
ubezpieczonych i świadczeniobiorców.

Przedstawione zagadnienia należy traktować w sposób szczególny, określony ich społeczną
wagą. Wszelkie ewentualne zmiany winny zostać poprzedzone kompleksowymi analizami
prawnymi, ekonomicznymi i społecznymi, dotyczącymi oceny celowości dalszego
obowiązywania progów zawieszenia i zmniejszenia świadczenia w odniesieniu do świadczeń
z tytułu niezdolności do pracy oraz możliwych konsekwencji zniesienia tych konstrukcji.
O projektowanych w tym zakresie zmianach poinformuję Panią Posłankę odrębnym pismem.
Trzeba podkreślić, że z powodu kosztów projektowanych zmian niezbędne będzie również
uzyskanie pozytywnego stanowiska Ministra Finansów.

Z wyrazami szacunku
z up. Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
dr hab. Sebastian Gajewski, prof. uczelni
Podsekretarz Stanu
/-kwalifikowany podpis elektroniczny-/