Opracowanie Ekspertów – Edyta Sieradzka – Ekspert FPP ds. zatrudniania osób z niepełnosprawnościami w Polsce

Pytanie: Kiedy pracodawca może kierować osobę niepełnosprawną przyjmowaną do pracy do lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników w celu wydania zgody na niestosowanie dla nich art. 15 ustawy o rehabilitacji – czy tylko po nawiązaniu stosunku pracy, czy także przed jego nawiązaniem, w ramach wstępnych badań lekarskich? Czy zgody na niestosowanie art. 15 ustawy o rehabilitacji wydane przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników w ramach wstępnych badań lekarskich mogą być kwestionowane przez organy kontroli?

Stan prawny:
Osoba niepełnosprawna na podstawie art. 15 ustawy o rehabilitacji ma następujące uprawnienia dotyczące czasu pracy. Po pierwsze, czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Po drugie, czas pracy osoby niepełnosprawnej o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Po trzecie, osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Szczególne zasady czasu pracy mogą być jednak wyłączone w stosunku do osób niepełnosprawnych.

Zgodnie z kolei z art. 16 ust. 1 ustawy o rehabilitacji przepisów art. 15 nie stosuje się do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz wtedy, gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub – w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Koszty
badań w tym zakresie ponosi pracodawca (art. 16 ust. 2 ustawy o rehabilitacji)

Stan Faktyczny: Problem poruszony podczas jednej z kontroli Państwowej Inspekcji Pracy u pracodawcy dotyczył kwestii momentu kierowania na badania zatrudnianej osoby niepełnosprawnej w celu uzyskania zgody na brak konieczności stosowania szczególnych norm czasu pracy wskazanych w art. 15.

Zdaniem PIP dopiero po nawiązaniu stosunku pracy pracownik niepełnosprawny może wystąpić do pracodawcy o zgodę na niestosowanie do niego art. 15 ustawy o rehabilitacji, jednak nie może tego zrobić przed zatrudnieniem, w ramach wstępnych badań lekarskich.

Na te pytania odpowiedzi udzielił Paweł Wdówik
Sekretarz Stanu w MRiPS.

Zgodnie z art. 229 § 1 Kodeksu pracy – wstępnym badaniom lekarskim, z wyjątkami
określonymi w § 11, podlegają:
1) osoby przyjmowane do pracy;
2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Jednocześnie, stosownie do § 4 powołanego wyżej artykułu, pracodawca nie może
dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Badania lekarskie pracowników mają na celu nie tylko ochronę zdrowia
pracowników, lecz także zabezpieczają interes pracodawcy. Pracodawca nie jest bowiem w stanie z góry przewidzieć, czy stan zdrowia osoby ubiegającej się o zatrudnienie umożliwia jej podjęcie określonej pracy.

Tym niemniej z porównania powołanego wyżej przepisu z innymi przepisami
Kodeksu pracy (np. art. 221 k.p., który posługuje się sformułowaniem „osoby ubiegającej się o zatrudnienie”) można wnioskować, iż „osoba przyjmowana do pracy”, w rozumieniu art. 229 § 1 k.p., stanowi kategorię pośrednią pomiędzy osobą ubiegającą się o zatrudnienie a pracownikiem (por. „Kodeks pracy. Komentarz” pod red. prof. dr hab. Arkadiusza Sobczyka 2020, wyd. 5)

Biorąc pod uwagę powyższe wyjaśnienia, ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w art. 16 posługuje się pojęciem „osoby zatrudnionej”, czyli osoby, z którą został uprzednio nawiązany stosunek pracy, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pojęcie osoby zatrudnionej należy uznać, za tożsame z pojęciem pracownika w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy.

Wobec powyższego, zgodnie z art. 16 ww. ustawy jedynie osoba zatrudniona (czyli po nawiązaniu stosunku pracy) może wnioskować o wyłączenie stosowania przepisów o czasie pracy osób niepełnosprawnych z art. 15 ww. ustawy – nie może odbyć się to na etapie badań wstępnych.

Zgodnie z powyższym, organ kontroli może powziąć wątpliwość co do zgodności
z prawem zgody na wyłączenie stosowania art. 15 ustawy o rehabilitacji (…), wydanej
przez lekarza przeprowadzającego wstępne badania lekarskie, którym podlegają osoby przyjmowane do pracy, czyli osoby, z którymi nie został jeszcze nawiązany stosunek pracy.

Opracowanie Edyta Sieradzka – 31.07.2023 r.