Projekt z dnia 31 października 2023 r.

Rozporządzenie

Ministra Rodziny i Polityki Społecznej[1])

z dnia ………………. 2023 r.

w sprawie ustalania poziomu potrzeby wsparcia

[1])    Minister Rodziny i Polityki Społecznej kieruje działem administracji rządowej – zabezpieczenie społeczne, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Rodziny i Polityki Społecznej (Dz. U. z 2022 r. poz. 416).

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej 31 października opublikowało na stronach Rządowego Centrum Legislacji projekt rozporządzenia w sprawie ustalania poziomu potrzeby wsparcia. To kluczowy dokument, zawierający wytyczne, niezbędne do wypłaty świadczenia wspierającego od 1 stycznia 2024 roku.

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12378407/katalog/13014967#13014967

UZASADNIENIE MRiPS do projektu

Projekt rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie ustalenia poziomu potrzeby wsparcia stanowi wykonanie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 6b⁶ ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnoprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100, z późn. zm.). Ustawa o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nałożyła na wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności obowiązek wydawania od dnia 1 stycznia 2024 roku decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia.

Wsparcie osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin stanowi jeden z priorytetów działań rządu, który dokonał znaczącej zmiany dotychczasowej polityki w tym zakresie. System wsparcia powinien mieć na celu pomoc osobom, które jej najbardziej wymagają ze względu na ich indywidualną sytuację.

Ustawowe upoważnienie dało umocowanie do określenia zarówno sposobu postępowania wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności przy wydawaniu decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, w tym czynności wymaganych do ustalenia poziomu potrzeby wsparcia, jak i standardów obowiązujących przy ustalaniu potrzeby wsparcia oraz jej poziomu. Uregulowano sposób powoływania i odwoływania członków wojewódzkich zespołów do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia oraz tryb i sposób przeprowadzania kontroli rzez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.

W rozdziale 1 projektowane rozporządzenie określa zasady i tryb powoływania członów wojewódzkiego zespołu do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Przyjęta została zasada, że członków wojewódzkiego zespołu powołuje i odwołuje wojewoda na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu orzekającego spośród osób będących: fizjoterapeutą, psychologiem, pedagogiem, pedagogiem specjalnym, pracownikiem socjalnym, doradcą zawodowym, pielęgniarką lub pielęgniarzem. Określone zostały wymogi kwalifikacyjne dla poszczególnych grup zawodowych specjalistów oraz wymóg legitymowania się co najmniej 2-letnim doświadczeniem w wykonywaniu pracy w jednym z wymienionych zawodów w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających powołanie na specjalistę do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Wprowadzenie powyższej regulacji ma na celu zagwarantowanie kadry specjalistów orzekających o poziomie potrzeby wsparcia posiadającej nie tylko wykształcenie formalne w danej dziedzinie, ale również praktyczne doświadczenie
w wykonywaniu zawodu. Projekt rozporządzenia wprowadza ujednolicony, wystandaryzowany sposób dokonywania oceny poziomu wsparcia. Ocena przeprowadzana jest przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania. Uwzględniane są również informacje z kwestionariusza samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem podane przez osobę,
w stosunku do której ustalany jest poziom potrzeby wsparcia.

Czynności wymagane do sporządzenia oceny poziomu wsparcia przeprowadzane są w miejscu stałego pobytu osoby niepełnosprawnej, siedzibie wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania
o niepełnosprawności albo w miejscu wyznaczonym przez organ orzekający. O powyższym decyduje przewodniczący wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, przy uwzględnieniu informacji zawartych we wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia oraz kwestionariusza samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem. O miejscu i terminie przeprowadzenia czynności orzeczniczych przez skład ustalający poziom potrzeby wsparcia osoba zainteresowana, jej przedstawiciel ustawowy lub osoba upoważniona do reprezentowania pełnoletniej osoby niepełnosprawnej zawiadamiane są nie później niż 7 dni przed dniem wyznaczonego terminu za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Ponadto dopuszcza się, w uzasadnionych przypadkach, możliwość dokonania zawiadomienia telefonicznie, za pomocą poczty elektronicznej albo za pomocą systemu teleinformatycznego.

Niestawienie się osoby niepełnosprawnej w wyznaczonym miejscu w terminie wskazanym w zawiadomieniu skutkuje pozostawieniem wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia bez rozpoznania.

Ze względu na ewentualność zaistnienia ważnych przyczyn lub zdarzeń losowych, niezależnych od osoby niepełnosprawnej, uniemożliwiających stawiennictwo lub obecność
w wyznaczonym dla celów ustalenia poziomu potrzeby wsparcia terminie i miejscu, ustawodawca dopuścił możliwość wyznaczenia nowego terminu, pod warunkiem zgłoszenia tego faktu w terminie 7 dni od dnia wskazanego w zawiadomieniu.

Nowy termin przeprowadzenia czynności niezbędnych dla celów ustalenia poziomu potrzeby wsparcia wyznaczany jest w przypadku, gdy podane w zawiadomieniu przyczyny niestawiennictwa uznane zostały z usprawiedliwione. W przeciwnym razie wojewódzki zespół orzekający wydaje decyzję o odmowie wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Od tej decyzji przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez wojewódzki zespół.

Poziom potrzeby wsparcia ustalany jest w sposób kolegialny – w składach dwuosobowych.
O wyznaczeniu specjalisty w danej dziedzinie do uczestnictwa w składzie ustalającym poziom potrzeby wsparcia decyduje przewodniczący wojewódzkiego zespołu orzekającego albo wyznaczona przez niego osoba. Do składu ustalającego nie można wyznaczyć specjalistów do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia wykonujących te same zawody.

Po przeprowadzeniu czynności wymaganych dla ustalenia poziomu potrzeby wsparcia na każdym z członków składu spoczywa obowiązek sporządzenia pisemnej opinii
z przeprowadzonych czynności. Ustalenie poziomu potrzeby wsparcia odbywa się na posiedzeniu z udziałem członków składu w terminie do 7 dni od dnia przeprowadzenia wskazanych czynności. W trakcie posiedzenia ustalany jest poziom potrzeby wsparcia
z wykorzystaniem formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, przy uwzględnieniu opinii sporządzonych przez członków składu.

Poziom potrzeby wsparcia ustalony w wartościach punktowych, z uwzględnieniem wartości punktowych, dla każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania, określony zostaje w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Rozporządzenie w rozdziale 2 określa szczegółowe standardy w zakresie ustalania potrzeby wsparcia i jej poziomu, wynikające z braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, dotyczących wykonywania określonych czynności, związanych z obszarami codziennego funkcjonowania, z uwzględnieniem wag danych czynności, wyrażonych w wartościach punktowych oraz rodzaju wymaganego wsparcia i jego częstotliwości w określaniu możliwości niezależnego życia w odniesieniu do wieku osoby niepełnosprawnej i uwzględniając standardy, o których mowa odpowiednio w art. 4b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

W rozporządzeniu wymieniono i opisano czynności związane z obszarami codziennego funkcjonowania brane pod uwagę przy ustalaniu potrzeby wsparcia, do których zalicza się: zmianę pozycji ciała; poruszanie się w znanym środowisku; poruszanie się w nieznanym środowisku; sięganie, i chwytanie i manipulowanie przedmiotami użytkowymi; przemieszczanie się środkami transportu; klasyfikację docierających bodźców; przekazywanie informacji innym osobom; prowadzenie rozmowy; opanowanie nowej umiejętności praktycznej; koncentrowanie się na czynności; korzystanie z urządzeń i technologii służących z korzystania z informacji i porozumiewania się; mycie i osuszanie całego ciała; mycie i osuszanie rąk i twarzy; pielęgnowanie poszczególnych części ciała; troskę o własne zdrowie; korzystanie z toalety; ubieranie się; jedzenie i picie; stosowanie zalecanych środków terapeutycznych; realizowanie wyborów i decyzji; pozostawanie w domu samemu; nawiązywanie kontaktów; kontrolowanie własnych zachowań i emocji; utrzymywanie kontaktów z bliskimi; tworzenie bliskich relacji z innymi osobami; kupowanie artykułów codziennej potrzeby; przygotowywanie posiłków; dbanie o dom i ubrania; dokonywanie transakcji finansowych; rekreację i organizację czasu wolnego; załatwianie spraw urzędowych oraz realizowanie dziennego rozkładu zajęć.

W rozporządzeniu wskazano okoliczności, które będą brane pod uwagę przy ocenie zdolności osoby zainteresowanej do samodzielnego wykonywania czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania w odniesieniu do każdej ocenianej czynności, którymi są: zdolność osoby zainteresowanej do świadomego i samodzielnego zainicjowania wykonania czynności, zdolność osoby zainteresowanej do celowego, efektywnego i bezpiecznego wykonywania czynności w standardowym czasie uwzględniając wiek osoby zainteresowanej, zdolność osoby zainteresowanej do kontrolowania wykonywania czynności od początku do końca, konieczność wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, okoliczności związane z niepełnosprawnością osoby zainteresowanej, nadmierną troskę ze strony innych osób; utrwalenie stanu zdrowia, w którym znajduje się osoba zainteresowana.
Określono ponadto rodzaje dysfunkcji, które brane będą pod uwagę przy ocenie zdolności osoby do samodzielnego wykonywania czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania bierze się pod uwagę w odniesieniu wszystkich możliwych rodzajów niepełnosprawności: fizycznej, sensorycznej, intelektualnej oraz psychicznej.

Każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania, w której osoba wymaga wsparcia, przypisano wartość punktową, odpowiadająca wadze tej czynności dla możliwości niezależnego życia w odniesieniu do wieku osoby niepełnosprawnej. Zdefiniowano też rodzaje wsparcia, które ustalane będą u osoby w przypadku stwierdzenia, że osoba ta wymaga wsparcia oraz do każdego rodzaju wymaganego wsparcia przypisano określoną wartość współczynnika. Następnie określono częstotliwości wymaganego wsparcia, wraz z przypisaniem do nich określonych wartości współczynników.

W rozporządzeniu ustalono i opisano algorytm służący do określania potrzeby wsparcia wyrażonej w wartościach punktowych dla każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania, polegający na dokonywaniu mnożenia trzech parametrów, tj. współczynnika rodzaju wymaganego wsparcia, współczynnika częstotliwości wymaganego wsparcia i wagi przypisanej do danej czynności. Ustalono też, że w przypadku, gdy potrzeba wsparcia jest związana z więcej niż jednym rodzajem niepełnosprawności, składnikami powyższego iloczynu będą waga przypisana do danej czynności, najwyższa ustalona wartość współczynnika rodzaju wymaganego wsparcia spośród rodzajów niepełnosprawności oraz najwyższy współczynnik częstotliwości wymaganego wsparcia spośród rodzajów niepełnosprawności. Wskazano, iż poziom potrzeby wsparcia ustalony w odniesieniu do danej osoby wyrażony jest wartością punktową stanowiącą sumę iloczynów potrzeb wsparcia wyrażonych w wartościach punktowych dla każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania i jest on zaokrąglany do setnych wartości w górę.

W rozdziale 3 rozporządzenia określony został tryb i sposób przeprowadzania kontroli przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.

Kontrola może być przeprowadzana w sposób: kompleksowy, problemowy, sprawdzający albo doraźny. Sposób kompleksowy obejmuje całokształt działań wojewódzkiego zespołu w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie, zaś sposób problemowy obejmuje sprawdzenie realizacji wybranego zadania lub grupy zadań realizowanych przez podmiot kontrolowany. Sposób sprawdzający ma na celu stwierdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych, natomiast sposób doraźny ma na celu zbadanie prawidłowości działania podmiotu kontrolowanego w zakresie określonego zagadnienia wynikającego ze skargi, wniosku lub informacji pochodzących ze środków komunikacji społecznej lub analizy
danych pochodzących z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności. Kontrolę przeprowadza się na podstawie upoważnienia
do przeprowadzenia kontroli wydanego przez organ upoważniony do kontroli. Kontrola jest przeprowadzana przez zespół składający się z dwóch kontrolujących, zgodnie z programem kontroli zatwierdzonym przez organ upoważniony do kontroli przed wydaniem upoważnienia.

Kontrolujący dokonują ustaleń stanu faktycznego na podstawie zebranych w toku kontroli dowodów. Czynności kontrolne polegają na badaniu dokumentów, żądaniu udzielenia  wyjaśnień w wyznaczonym terminie oraz na przyjmowaniu i wyjaśnień, a także na przeprowadzaniu oględzin. Dowodami są w szczególności: dokumenty, wyniki oględzin, pisemne wyjaśnienia i oświadczenia, zeznania świadków i opinie biegłych. Dowody zebrane w toku kontroli przechowuje się w sposób uniemożliwiający dostęp do nich bez zgody kontrolujących.

Rozporządzenie w rozdziale 4 określa tryb szkolenia oraz minima programowe. Szkolenie może zostać przeprowadzone zarówno w trybie zdalnym, jak i stacjonarnym.

Specjaliści do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia są zobowiązani do odbycia szkolenia przeprowadzonego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych zgodnie z programem opracowanym na  podstawie minimum programowych, określonych w rozporządzeniu. Minima programowe szkoleń członków wojewódzkich zespołów ustalających poziom potrzeby wsparcia obejmują stosowanie szczegółowych zasad, trybu i standardów ustalania poziomu potrzeby wsparcia, wynikającej z braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zasady wypełniania formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia oraz trafność i wewnętrzną spójność rozstrzygnięć orzeczniczych. W ramach szkoleń zostaną przedstawione informacje dotyczące różnych rodzajów niepełnosprawności, ich przyczynach oraz wpływie na funkcjonowanie osoby, a także zastosowania mechanizmów kompensacyjnych, w tym technologii wspomagających, zasad i sposobów komunikacji z osobą niepełnosprawną, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności lub schorzenia, a także zasady i sposoby przeprowadzania rozmów i wywiadów sprzyjających uzyskaniu rzetelnych i wiarygodnych informacji.

Specjaliści do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia, po spełnieniu wymogów otrzymują zaświadczenie uprawniające do ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Zaświadczenie wydawane jest przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.

W rozporządzeniu dodano przepis przejściowy, określający sytuację prawną członków wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności ustalających poziom potrzeby wsparcia, powołanych przez wojewodę, na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, przed dniem wejścia
w życie rozporządzenia. W stosunku do tych osób nie stosuje się wymogu legitymowania się określonym w rozporządzeniu doświadczeniem zawodowym.

Projekt rozporządzenia wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia,
z wyjątkiem przepisów dotyczących wysłania zawiadomienia o terminie i miejscu przeprowadzenia czynności oceniających za pomocą systemu teleinformatycznego. Przepisy dotyczące zawiadomienia wejdą w życie z dniem określonym w komunikacie ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, który zostanie ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Termin wejścia w życie projektowanego rozporządzenia, które zgodnie z art. 71 pkt 5 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym, powinno wejść w życie z dniem
27 października 2023 r., wynika z przedłużonych prac merytorycznych związanych
z opracowaniem narzędzia diagnostycznego określającego poziom potrzeby wsparcia. Termin wejścia w życie rozporządzenia nie wpływa na wykonanie zadań wynikających z ustawy, ponieważ wnioski o wydanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy o świadczeniu wspierającym, mogą być składane od dnia 1 stycznia 2024 r.

Termin wejścia w życie rozporządzenia nie narusza zasady demokratycznego państwa prawnego, a zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. Projekt uwzględnia ważny interes państwa w postaci prawidłowego i terminowego wykonania zadań ustawowych.

Do rozporządzenia dołączono załącznik, stanowiący formularz w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, który zawiera czynności związane z obszarami życia codziennego, opisy tych czynności, rodzaje niepełnosprawności, zdolność do samodzielnego wykonywania czynności, rodzaje  wymaganego wsparcia i określenie jego częstotliwości, wraz z przypisanymi wartościami wag i współczynników.

W ocenie projektodawcy przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

W ocenie projektodawcy regulacje zawarte w projekcie nie stanowią przepisów technicznych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039, z późn. zm.), w związku z tym nie podlega on notyfikacji.

Projekt nie wymaga przedstawienia właściwym organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, zgodnie z § 27 ust. 4 uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. z 2022 r. poz. 348).

Projekt zostanie udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji, zgodnie z § 52 ust. 1 uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin pracy Rady Ministrów oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. z 2017 r. poz. 248).

Rozwiązania zaproponowane w projekcie nie stwarzają zagrożeń korupcyjnych.

WAŻNE INFORMACJE

• Nowe świadczenie od państwa (świadczenie wspierające) określa ustawa, którą 26 lipca ogłoszono w Dzienniku Ustaw. Przepisy wchodzą w życie 1 stycznia 2024 roku. Również w tym terminie zostaną uruchomione wypłaty na najwyższych poziomach wsparcia, niższe ruszą odpowiednio na początku 2025 i 2026 roku (harmonogram na końcu tekstu).
• Świadczenie wspierające będzie kierowane bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnością. Będzie dostępne dla osób powyżej 18. roku życia
• Kwota świadczenia będzie powiązana z wysokością renty socjalnej, która w 2023 r. wynosi 1588,44 zł. To oznacza, że na najwyższym poziomie świadczenie wyniesie około 3500 zł, a na najniższym około 700 zł.
• Świadczenie wspierające będzie wypłacane na 6. różnych poziomach
• Wypłacana kwota będzie zależała od ustalonego dla danej osoby poziomu potrzeby wsparcia (od 70 pkt do 100 pkt)

• Świadczenie wspierające w sześciu różnych kwotach

  Dodajmy, że świadczenie wspierające będzie wypłacał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ma przysługiwać niezależnie od innych form wsparcia (osoby, które mają prawo do renty socjalnej, nadal będą ją pobierać) oraz bez względu na osiągany przez osobę z niepełnosprawnościami dochód (brak kryterium dochodowego), będzie także wolne od egzekucji.

  Ponadto będzie wypłacane na 6. poziomach. Kwota została powiązana z wysokością renty socjalnej, która w 2023 r. wynosi 1588,44 zł. To oznacza, że na najwyższym poziomie świadczenie wyniesie około 3500 zł, a na najniższym około 700 zł.

  Świadczenie wspierające będzie przysługiwać miesięcznie w wysokości:

  • 220 proc. renty socjalnej, jeżeli potrzebę wsparcia określono na poziomie od 95 do 100 punktów.
  • 180 proc. renty socjalnej, jeżeli potrzebę wsparcia określono na poziomie od 90 do 94 punktów,
  • 120 proc. renty socjalnej – jeżeli potrzebę wsparcia na poziomie od 85 do 89 punktów,
  • 80 proc. renty socjalnej – jeżeli potrzebę wsparcia na poziomie od 80 do 84 punktów,
  • 60 proc. renty socjalnej – jeżeli potrzebę wsparcia na poziomie od 75 do 79 punktów,
  • 40 proc. renty socjalnej – jeżeli potrzebę wsparcia na poziomie od 70 do 74 punktów.

• Termin wypłaty świadczenia wspierającego

  W ustawie o świadczeniu wspierającym określono trzy różne terminy uruchomienia wypłat. 

  Harmonogram wprowadzenia świadczenia wspierającego:

  • I etap – od 1 stycznia 2024 r. – świadczenie wspierające dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z najwyższymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 87 do 100 pkt
  • II etap – od 1 stycznia 2025 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z kolejnymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 78 do 86 pkt
  • III – ostatni etap – od 1 stycznia 2026 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z pozostałymi uprawniającymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 70 do 77 pkt