1. Stopnie niepełnosprawności występujące w Polsce w 2023 roku.
   

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100 z późn. zm.), dalej ustawy o rehabilitacji, ustalone zostały trzy stopnie niepełnosprawności, tj.:

znaczny,

umiarkowany,

lekki.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przy czym niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację (art. 4 ust. 1 i 4 ustawy o rehabilitacji).

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji).

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (art. 4 ust. 3 ustawy o rehabilitacji).

Ponadto za osobę niepełnosprawną w rozumieniu art. 5 ustawy o rehabilitacji uznać należy osobę posiadającą orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o:

– całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 z późn. zm.), dalej ustawy emerytalnej, które traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

– niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej, które jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

– całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej, które traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

– częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy emerytalnej oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej, traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności, z wyjątkiem orzeczeń o częściowej niezdolności do pracy, wydanych w okresie od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r., które traktowane są na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Zgodnie z art. 4a ustawy o rehabilitacji, osoby, które nie ukończyły 16. roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Ważne: Podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji jest wyłącznie orzeczenie wydane przez powiatowy lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika ZUS.

Orzeczenia innych organów (np. KRUS, wojskowych komisji lekarskich lub komisji lekarskich MSWiA) wydane po 31 grudnia 1997 r. nie stanowią podstawy do uznania osoby za niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji.

Orzeczenia wydane przed 1 stycznia 1998 r.

Orzeczenia o zaliczeniu do grupy inwalidzkiej, wydane przed 1 stycznia 1998 r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności – jeżeli przed tą datą nie utraciły ważności (art. 62 ustawy o rehabilitacji). I tak orzeczenie o zaliczeniu do:

I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

II grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

III grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.

Osoby o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za niepełnosprawne, z tym że:

osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,

pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Przykład

 

Pracownik nie posiada orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, tylko orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidów wydane bezterminowo w 1995 r. Czy to wystarczy żeby pracodawca ubiegał się o dofinansowanie do wynagrodzenia tego pracownika?

Tak. Zgodnie z art. 62 ust. 1 i 2 ustawy o rehabilitacji, osoby, które przed dniem 1 stycznia 1998 r. zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, zachowują uprawnienia należne osobom niepełnosprawnym na czas, na jaki zostało wydane orzeczenie. W związku z powyższym, jeżeli to orzeczenie było wydane na stałe – obecnie może być wzięte pod uwagę do jego “przełożenia”.  Orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Uwaga! Orzeczenie III grupy inwalidztwa wydane przez organy orzecznicze Ministerstwa Obrony Narodowej (wojskowe komisje lekarskie) i organy orzecznicze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (komisje lekarskie MSWiA) traktowane jest jako orzeczenie o braku niepełnosprawności, ponieważ dotyczy osób zdolnych do pracy poza służbą. Zakwalifikowanie do lekkiego stopnia niepełnosprawności może mieć miejsce tylko wtedy, gdy orzeczenie o III grupie inwalidztwa z tytułu niezdolności do służby zawiera równocześnie orzeczenie o III grupie inwalidztwa z ogólnego stanu zdrowia.

Osoby posiadające ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz orzeczenia, o których mowa w art. 5 ustawy o rehabilitacji, mogą składać do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i wskazań, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

Wskazania, o których mowa w przepisie art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, to wskazania dotyczące w szczególności:

odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,

szkolenia, w tym specjalistycznego,

zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej,

uczestnictwa w terapii zajęciowej,

konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby,

korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki,

konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,

spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 3a pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 988 z późn. zm.), przy czym w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu), 10-N (choroba neurologiczna) lub 07-S (choroby układu oddechowego i krążenia).

W postępowaniu w sprawach, o których mowa wyżej, zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenie, w którym:

stopień niepełnosprawności określa się na podstawie przedłożonych orzeczeń,

wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

Zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma prawo żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń odpowiednio o niezdolności do pracy, grupie inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, a organy te są obowiązane do ich udostępniania. Od tego orzeczenia nie służy odwołanie.

Kody przyczyny niepełnosprawności

Przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2021 r. poz. 857) określone zostały symbole przyczyny niepełnosprawności (dalej kody niepełnosprawności). Są to następujące kody:

01-U   –   upośledzenie umysłowe,

02-P   –   choroby psychiczne,

03-L    –   zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu,

04-O   –   choroby narządu wzroku,

05-R   –   upośledzenie narządu ruchu,

06-E   –   epilepsja,

07-S   –   choroby układu oddechowego i krążenia,

08-T    –   choroby układu pokarmowego,

09-M   –   choroby układu moczowo-płciowego,

10-N   –   choroby neurologiczne,

11-I     –   inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego,

12-C   –   całościowe zaburzenia rozwojowe (np. autyzm).

Przełożenie niezdolności do pracy, grupy inwalidów oraz niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym na niepełnosprawność obrazuje poniża tabela.

stopień niepełnosprawności	orzeczenia zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności o:	orzeczenia lekarza orzecznika ZUS/komisji ZUS o:	orzeczenia wydane przed 1 stycznia 1998 r.
			o grupie inwalidztwa (KIZ)	o grupie inwalidztwa (tzw. komisje resortowe MON, MSWiA)	o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym
znaczny	znacznym stopniu niepełnosprawności	całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji niezdolności do samodzielnej egzystencji (także wydane przed 30 lipca 2007 r.)	I grupa	I grupa	z prawem do zasiłku pielęgnacyjnego
umiarkowany	umiarkowanym stopniu niepełnosprawności	całkowitej niezdolności do pracy częściowej niezdolności do pracy (wydane od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r.)	II grupa	II grupa
lekki	lekkim stopniu niepełnosprawności	częściowej niezdolności do pracy celowości przekwalifikowania	III grupa	III grupa (jeżeli komisja orzekała na podstawie przepisów „cywilnych”)	bez prawa do zasiłku pielęgnacyjnego
podstawa prawna:	art. 3 ustawy o rehabilitacji	art. 5 ustawy o rehabilitacji	art. 62 ust. 2 ustawy o rehabilitacji	art. 62 ust. 2 ustawy o rehabilitacji	art. 62 ust. 3 ustawy o rehabilitacji

Opracowanie: Edyta Sieradzka